Wat doet een accountant?

Het lastige van de toekomst is dat die nog niet geweest is. Daarom kun je niet controleren of het allemaal echt waar is.

Jaarrekening deponeren bij KvK

Onlangs had ik een gesprek bij een bedrijf, waar men mij vroeg of ik ter voorbereiding de jaarrekening had bekeken. Die had ik immers kunnen opvragen bij de Kamer van Koophandel. Neen, dat had ik niet gedaan.

Natuurlijk had ik bij de Kamer van Koophandel de jaarrekening van dat bedrijf kunnen opvragen. Maar ongezien[i] weet ik al dat ik daar weinig wijzer van was geworden. Het bedrijf had op de eigen website geen jaarcijfers gepubliceerd. Een signaal dat het goed gebruik is om zo min mogelijk te publiceren. Omzet en resultaten[ii]? Natuurlijk niet! De kortst mogelijke samenvatting van de balans misschien. Mijn vakgenoten en ik maken er een sport van om cijfers te deponeren[iii] die voldoen aan alle wettelijke eisen[iv], maar waar niemand veel wijzer van kan worden.

Onderzoek leert meer dan leuk is

Later heb ik toch even bij de Kamer van Koophandel gekeken; in de gedeponeerde jaarrekening ontbreekt de Verlies en Winstrekening. Dat is standaard voor kleine bedrijven die worden gedreven in een BV. Het bedrijf heeft een structuur van BVīs met drie niveaus. De BV die de Kamer van Koophandel als eerste noemt heeft een keurige geschiedenis, sinds 2011 is er ieder jaar een jaarrekening gedeponeerd. Via een andere bron[v] lees ik dat een van de activiteiten in een BV zit die in 2016 werd overgenomen van een ander bedrijf. En het nieuws waar iedereen mee te koop zou lopen: de Kamer van Koophandel noemt op het adres van het bedrijf reeksen met bedrijven die failliet zijn gegaan. Daar hebben mijn gesprekspartners vast niets mee te maken gehad, maar het leert hoe gevaarlijk het is om gesprekken voor te bereiden met onderzoek.

Wanneer verplichte accountantsverklaring

Laten we als alternatief eens veronderstellen dat ik wel een volledige jaarrekening in handen had gekregen. Dat is ook wel eens gebeurd. Mij valt dan meteen op dat er een jaar eerder een stelselwijziging is geweest, dat IFRS is omarmd en er afscheid is genomen van een Sales gedreven waardering van verkopen. U heeft een punt als u zegt dat ik nu Chinees spreek. Met alle liefde leg ik in iedere mij bekende taal uit wat ik bedoel. Maar ik kan u verzekeren dat ik meer lees in uw cijfers dan u lief is.

Of je als bedrijf verplicht bent een volledige jaarrekening te publiceren hangt af van de grootte van het bedrijf. Je moet (voor het tweede achtereenvolgende jaar) positief scoren op twee van drie criteria: balanstotaal € 6 miljoen, omzet € 12 miljoen, en aantal werknemers (50 FTE). Moet je een volledige jaarrekening publiceren, dan is ook een accountantscontrole verplicht.

Accountant goed in controleren cijfermatige weergave verleden

Er is mij wel eens door een klant gevraagd of ik accountant ben. Neen, wel in het Engels, maar niet in de betekenis die het woord in de Nederlandse taal en wetgeving heeft. In onze wetgeving is vastgelegd dat een accountant opgeleid is om middels controles vast te stellen dat de in de jaarrekening opgenomen cijfers correct zijn. Mijn vak is om er voor te zorgen dat er cijfers zijn, en dat ze zo zijn berekend en onderbouwd dat ze goed door een controle heen komen. Voor dat perspectief is een accountant juist weer niet opgeleid.

Accountant is geen adviseur

Een actuele discussie gaat over de toekomst van accountants. Waar moeten die mensen immers hun brood nog mee verdienen, als controles ook (maar dan wel veel sneller) gedaan kunnen worden door computers? Volgens softwarebouwers zouden accountants hun inkomen moeten gaan halen uit het geven van advies. Helaas hebben klanten daar niet het geld voor over, naast dat adviseren geen deel is van de opleiding van accountants. Vakorganisaties bepleiten zelfs een Chinese muur tussen de controletak en de adviestak van accountantskantoren. Je wilt immers niet dat de plechtige verklaring dat de cijfers kloppen getekend is door een adviseur die eerst alle slinkse constructies verzon. Fraude ligt dan te veel op de loer.

Milieuverontreiniging in jaarverslag

Dertig jaar geleden kwam de gedachte op om te berekenen hoeveel milieuverontreiniging bedrijven veroorzaken. De in 2008 helaas overleden Eckart Wintzen nam er in 1990 een hoofdstuk over op in de jaarrekening van zijn bedrijf BSO[vi]. Het bleek mogelijk een prijskaartje te hangen aan het milieu. Doordat BSO via fusies met ATOS en Origin eigendom werd van Philips[vii] leeft de erfenis van Wintzen voort in de jaarrekening van Philips. Rondneuzen in de jaarrekeningen van andere bedrijven[viii] levert wel met tromgeroffel gepresenteerde goede intenties op, maar geen berekening van de echte kosten van veroorzaakte milieuschade. Zelfs een accountantsmaatschap als KPMG (Singapore) komt in haar annual sustainability report[ix] weinig verder dan iets zeggen over de samenstelling van het personeelsbestand. Toegegeven, flauw om te wijzen naar een bedrijf aan de andere kant van de wereld. Maar in de jaarrekening van de Nederlandse tak van KPMG[x] kom ik niet eens woorden tegen die duiden op het thema milieu. Dat geldt ook voor Delotte, een van de andere vier wereldwijd grootste accountants; ze bieden wel diensten[xi] aan die ik kenschets als window dressing met het milieu.

EP&L betekent werk aan de winkel voor accountants

Er wordt wel gewerkt aan de ontwikkeling van EP&L[xii] (Environmental Profit & Loss accounting). Zo zegt sportschoenenfabrikant Puma[xiii] sinds 2010 initiatieven te nemen door onder begeleiding van PWC een waarde te berekenen van veroorzaakte broeikasgassen CO2. De Franse holding van Puma, producent van luxe goederen Kering, promoot wel onder studenten om als ze bijvoorbeeld kleding ontwerpen (met behulp van een ter beschikking gestelde App[xv]) te berekenen welke milieuschade zij veroorzaken. Van echte normeringen is nog geen sprake. Het goede voorbeeld geven door te doen waar accountants goed in zijn (in harde cijfers uitrekenen wat er echt is gebeurd), dat ontbreekt volledig.

Tegenwoordig heeft het milieu een centrale aandacht verworven in onze maatschappij en politiek. Voor mij is onbegrijpelijk dat accountants hun verantwoordelijkheid laten liggen. Juist accountants zouden controleerbare normeringen moeten opstellen. Daarna ligt de bal weer bij de politiek, om bedrijven te verplichten om hun milieubijdrage volgens die normen te publiceren.

Is toekomst bedrijf voorspelbaar?

Accountants voelen heel wel dat ze uitgerangeerd raken. Daarom bedacht binnen een van de accountantsorganisaties een werkgroep dat accountants iets moeten zeggen over de toekomst van bedrijven[xvi]. Dat is iets wat ze niet kunnen waarmaken, stelt UvA-hoogleraar Hans Strikwerda[xvii] terecht. Accountants kunnen prima rekenen en controleren, maar een ding kunnen ze niet: in een glazen bol kijken[xviii]. Wie ooit poogde de inhoud van een regeerakkoord te voorspellen begrijpt dat politiek geen exacte wetenschap is; politiek is per definitie onvoorspelbaar.

Faillissement voorspelbaar maken

Als accountants proberen om de toekomst te voorspellen, is dat stelselmatig te laat. Regelmatig brengt de weigering om de jaarrekening goed te keuren bedrijven naar de afgrond[xix], omdat daardoor het bankkrediet wordt ingetrokken. Meestal geldt wel dat er meer aan de hand is met die bedrijven, zoals gebrekkige ICT of onvoldoende grip op geld- en goederenstromen. Maar waarom zijn die problemen dan niet jaren eerder aangepakt?

Đ Jeroen van Rossum, 19 december 2018.

De redactie van ESK belicht actuele kwesties. Wij leggen het verband tussen (fiscale) wetgeving en ondernemen, maar een persoonlijke opinie steken wij niet onder stoelen of banken. Als lezer kun je vragen op ons formulier stellen. Wij doen ons best om juiste en accurate informatie te geven, maar zijn niet aansprakelijk voor eventuele fouten of verkeerde interpretaties.

Waarschuwing: wat waar is als het wordt geschreven kan achterhaald raken door ontwikkelingen in wetgeving, techniek en economie. Raadpleeg daarom altijd een professional voordat je grote beslissingen neemt. De kosten om een deskundige in te huren wegen niet op tegen de kosten van een miskleun.

Bronnen: