 |
|
 |
Uitzendbureau Randstad verkoopt uren werk. Mensenwerk. Daar is Randstad goed in, en de uitzendreus verdient er veel geld mee.
Met prijsvechters heeft Randstad weinig op, ook al biedt Randstad zelf bij grote opdrachtgevers de laagst mogelijke marges. Randstad heeft een rijke traditie als het gaat om voorkomen dat concurrenten onder haar duiven schieten. Zo speelt Randstad een belangrijke rol binnen werkgeversorganisatie ABU. In de lidmaatschapsvoorwaarden van de ABU stond ooit dat leden minimaal 15% marge moeten calculeren, tot prijsafspraken wettelijk werden verboden. Tegenwoordig moet je, om lid van de ABU te mogen zijn, regelmatig slagen voor je examen door een controlebureau, waarbij een thema is of je wel voldoende winst maakt.
Een truc die met name Randstad heel lang uithaalde was om aan opdrachtgevers een tarief te factureren waarmee een extreem lage marge werd berekend over een bruto uurloon, terwijl de uitzendkrachten een netto loon uitbetaald kregen. In discussies die ik er op ledenvergaderingen van de ABU over had met de toenmalige topman Blaauw meende hij serieus dat dit eerlijk was. Geen wonder dat intercedenten het zelfde zeiden. Nam een uitzendkracht een halve snipperdag, of een paar uur vrij voor artsbezoek, dan bleef het netto uurloon gelijk en daalde (door de werking van ons progressieve belastingstelsel) het bruto uurloon. Na afloop van het jaar kreeg de uitzendkracht een flink bedrag minder terug via de inkomstenbelasting dan wanneer een bruto uurloon was uitbetaald. In de aangiften die ik onder handen had kostte het uitzendkrachten al snel tien procent van hun netto inkomen. Pure winst voor het uitzendbureau. Nadat ik er een jaar of tien rumoer over had gemaakt (inclusief tegenover vakbondsbestuurders bij mij thuis op de bank) werd in de CAO duidelijker vastgelegd dat er bruto uurlonen uitbetaald moeten worden. Bij mijn laatste audit voor de ABU was dit zelfs een controlethema.
Naar buiten toe blijft Randstad pleiten voor een gelijk speelveld. De sympathieke gedachte is dat als voor iedereen de zelfde regels gelden, de beste wint. Door de tactiek om opdrachtgevers veel te laten bellen door telkens nieuwe verkopers wint Randstad zeker. Ook Randstads grote database met uitzendkrachten helpt.
Een grote bedreiging voor Randstad bestaat uit een groeiend legioen ZZP (zelfstandigen zonder personeel). Er ontstaan platformbedrijven die voor een minimale vergoeding contact leggen tussen opdrachtgever en ZZP. Voor het gemak van de opdrachtgever wil het platform ook nog wel zorg dragen voor facturatie en voor betaling aan de ZZP. Vrijwel niet beschermd door wetten, regels en kennis wordt de ZZP makkelijk onder druk gezet tarieven te accepteren die weinig ruimte laten voor sociale verzekeringen, scholing en pensioenen.
Misschien zou Randstad overigens nog meer kunnen verdienen door de eigen database optimaler te gebruiken. Ongeveer zoals in de tijd dat Randstad groot werd. In die tijd werd je als uitzendkracht gebeld als er een klus was, en die deed je dan. Tegenwoordig gaat er een SMS of een mailtje naar honderd mensen die zich bij Randstad hebben ingeschreven, die moeten allemaal een schrijven waarom ze zo graag bij die ene opdrachtgever willen werken. De motivatie "omdat ik voor een uitzendbureau werk" schijnt onvoldoende te zijn. De drie beste motivatieschrijvers worden voorgesteld bij de opdrachtgever en die kiest er een. De klus zal zelden worden uitgevoerd door de uitzendkracht die het beste is in het werk - die zit namelijk gedemotiveerd thuis, omdat het schrijven van een motivatiebrief andere vaardigheden vraagt dan het werk dat gedaan moet worden.
Zeer terecht wijst Randstad op de gevaren voor onze volledige samenleving. Als er veel ZZP zijn (laten we zeggen een miljoen) die geen premies betalen voor de sociale verzekeringen, zet dit de houdbaarheid van ons sociale stelsel onder druk.
Je mag veronderstellen dat de mensen die het minst vaak een uitkering nodig hebben de laagste drempel hebben om ZZP te worden. Binnen het stelsel van sociale verzekeringen blijf je dan, op vervelende toon gezegd, zitten met de losers die vaak een uitkering aanvragen. Het veroorzaakt hogere premies voor de sociale verzekeringen.
Iedereen die vast zit aan sociale verzekeringen zal uiteindelijk hogere kosten krijgen en moeilijker kunnen concurreren met ZZP. Ongeveer zoals dit ook is verlopen met het dragen van eigen risico ziekengeld door werkgevers: zolang dat goedkoper is kies je een verzekering bij Centraal Beheer, en anders blijf je lekker verzekerd bij het UWV.
In de discussie over de VAR (Verklaring Arbeids Relatie) en de DBA (modelcontract Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties) ontstond in 2017 de creatieve gedachte om drie groepen ZZP te onderscheiden, elk met een toegespitst set van regels.
Achterliggende gedachte was dat de laagst betaalden de beste bescherming nodig hebben tegen uitbuiting, terwijl de best betaalden al bewezen hebben goed voor zichzelf te kunnen zorgen.
Ongetwijfeld waren ook lessen getrokken uit de geschiedenis: de VAR ontstond als oplossing voor eindeloze conflicten tussen ZZP en GAK (Gemeenschappelijk Administratie Kantoor, voorganger van UWV, Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzekeringen). Het waren de hoger betaalde freelancers die niet meer gehinderd wilden worden door de sociale verzekeringen.
De premies voor werknemersverzekeringen (sociale verzekeringen zoals werkloosheidsuitkering) zijn in principe nog steeds gebaseerd op vaste daglonen. Dat werkte niet voor freelancers die zich lieten inhuren voor klussen van de ene keer een etmaal achter elkaar, om in volgende perioden een uurtje hier en een uurtje daar te worden geraadpleegd - als het even kon bij verschillende opdrachtgevers. Ook pakten de regels onheus uit voor freelancers die zich enkele maanden uit de naad werkten om daarna weer een maand te wachten op een nieuwe klus. Hoewel de VAR in eerste instantie een zegen van rust bracht, werd er al snel misbruik van gemaakt door grote werkgevers. Zij spiegelden werknemers een iets hoger netto loon voor, zonder er bij te vertellen dat je dan ook geen gebruik kon maken van de gebruikelijke sociale verzekeringen. Het model was zo aantrekkelijk voor werkgevers, dat werknemers soms zelfs de keuze kregen tussen ZZP of ontslag.
Een nu door Randstad gevraagd bodemtarief voor ZZP is een heel goed idee. Je remt er de race naar de bodem mee af, als het eigenlijk gaat om reguliere banen. Geen wonder dat Randstad pleit voor minimumtarieven.
Bij echte platformdiensten is het een stuk ingewikkelder om minimum uurtarieven te handhaven. Bepaal maar eens wanneer een chauffeur van Uber aan het werk is. Vanaf het moment dat hij een opdracht heeft geaccepteerd, vanaf het moment dat hij zich beschikbaar heeft gemeld, vanaf het moment dat hij zijn mobiele telefoon aan zet, vanaf het moment dat zijn auto van huis vertrekt? Stel maar eens vast of de werkgever (Uber) bepaalt volgens welk rooster de chauffeur werkt, of dat het initiatief ligt bij de chauffeur.
De techniek ontwikkelt zich sneller dan wet- en regelgeving op te stellen is. Kijk als voorbeeld maar eens naar het proces begin dit jaar dat een bezorger (die geen ZZP wilde zijn) voerde tegen Deliveroo. De uitkomst was zeer teleurstellend voor werknemers, vakbonden en georganiseerde werkgevers. Heeft de advocaat van de bezorger gewoon heel erg slecht werk geleverd? Ik denk het wel, sinds ik het verslag van de rechtszaak heb gelezen. Zeker blijft dat er geen gelijk speelveld is: met de beschikbare techniek draai je eenvoudig aan wat knoppen om meetbare omstandigheden aan te passen, terwijl bewaking van arbeidsrechten weinig andere argumenten heeft dan wetgeving die vijftig jaar oude criteria hanteert.
De uitspraak van de Rechter is overigens ontluisterend. Volgens de stukken heeft de procederende bezorger zelf aangegeven liever ZZP te willen zijn dan werknemer. Dat deed hij onder druk van Deliveroo, die duidelijk aangaf dat ontslag het enige alternatief was.
Deliveroo biedt werk aan bezorgers in blokken van enkele uren, waar bezorgers op kunnen intekenen. Binnen een blok moet je jezelf aanmelden en dan stromen de opdrachten binnen, voor zover er opdrachten te verdelen zijn natuurlijk. Heb je eenmaal een opdracht geaccepteerd, dan ben je verplicht om deze uit te voeren.
In de processtukken stelt Deliveroo dat de procederende bezorger regelmatig opdrachten heeft geweigerd (wat mag volgens het contract). Cruciaal is dat niet duidelijk wordt waarom opdrachten zijn geweigerd. Ik kan mij voorstellen dat het moeilijk is om twee nieuwe opdrachten aan te nemen terwijl je al onderweg bent om een andere maaltijd te bezorgen. Jammer is dat de bezorger en diens advocaat niet de tegenwoordigheid van geest hadden om dit argument in te brengen.
Wat rekenen op de knokkels van mijn vuist leert dat de bezorger gemiddeld ongeveer een tientje per uur kreeg uitbetaald, waar hij zijn eigen fiets, telefoon en regenkleding van moest betalen; om (sociale) verzekeringen te betalen heb je dan niet veel ruimte meer. En wat iedereen altijd vergeet: als werknemer heb je over het algemeen recht op 25% vergoeding voor doorbetaalde vrije dagen en vakantiegeld. Dat zal wel niet goed uitgepakt zijn voor de procederende bezorger.
© Jeroen van Rossum, 25 oktober 2018.
De redactie van ESK belicht actuele kwesties. Wij leggen het verband tussen (fiscale) wetgeving en ondernemen, maar een persoonlijke opinie steken wij niet onder stoelen of banken. Als lezer kun je vragen op ons formulier stellen. Wij doen ons best om juiste en accurate informatie te geven, maar zijn niet aansprakelijk voor eventuele fouten of verkeerde interpretaties.
Waarschuwing: wat waar is als het wordt geschreven kan achterhaald raken door ontwikkelingen in wetgeving, techniek en economie. Raadpleeg daarom altijd een professional voordat je grote beslissingen neemt. De kosten om een deskundige in te huren wegen niet op tegen de kosten van een miskleun.